View all newsletters
Sign up to our newsletters

Support 110 years of independent journalism.

Myfyrdod adeg Gŵyl Ddewi

By Olivia Williams

Heddiw o bob diwrnod, dylem ddathlu mor wyrthiol ydyw ein bod ni yng Nghymru, er i ni gael ein concro yn y drydedd ganrif ar ddeg, a byw yng nghysgod un o brif ieithoedd cyffredin y byd, eto’n medru siarad ein hiaith ein hun. Wedi ein hir hanes dan reolaeth estron, mae’n rhyfeddol odiaeth fod y genedl Gymreig yn medru sefyll mewn ystafell ynghanol eu cymdogion Seisnig a chael sgwrs hollol breifat.

Dengys y cyfrifiad diweddaraf, serch hynny, na allwn fod yn hunanfodlon. Mae dirywiad unwaith yn rhagor yn dynesu’n llechwraidd. Rŷm o hyd yn uwch na lefel 1991 o 581,000 ac mae hyn yn galonogol, ond bod y cyfartaledd o siaradwyr Cymreig wedi gostwng 2% o 2001 i 562,000 (19%).

Felly, mae’r broblem y tynnwyd ein sylw ati gyda’r fath bendantrwydd gan araith “Tynged yr Iaith” Saunders Lewis, ysywaeth, wedi dychwelyd – sut gallwn ni sicrhau nad â’r iaith hynafol hon i ebargofiant yn ystod ein gwyliadwriaeth ni? Nid oes neb eisiau bod yn perthyn i genhedlaeth y bydd yn rhaid iddi gyfaddef ei bod wedi gadael i’r iaith wywo ar y winwydden.

‘Fum i erioed yn byw yng Nghymru, ac mae fy ngwybodaeth o’r Gymraeg yn deillio o ymgomio â’m teulu ac o fynd i Ysgol Gymraeg Llundain tan i mi gyrraedd chwe mlwydd oed. Fe wn i, o brofiad, ei bod yn dra anodd i ddal ati i gadw’r Gymraeg pan nad ydych yn ei defnyddio’n wastadol.

Dyna paham y mae’n rhaid i ni drawsnewid yn gyfangwbl ein holl ymagweddiad at y Gymraeg.

Nid yw gorfodi astudio’r Gymraeg hyd lefel TGAU yn ddim ond gwasanaeth gwefus, os na fydd yn datblygu i fod yn iaith yr iard chwarae, y dafarn a’r siop. Lletchwithdod cymdeithasol pur yw rhan o’r broblem.

O gwrteisi fe siaredir Saesneg gan nifer sylweddol o Gymry mewn lleoedd cyhoeddus i osgoi cau allan pobl na allant, o bosib, fedru’r Gymraeg. Fodd bynnag, er mwyn ei gwneud yn iaith fwy naturiol a phoblogaidd rhaid newid hyn. Gan fod y Cymry’n drwyadl yn y Saesneg mae’n rhy hawdd o lawer ei mabwysiadu fel ein ‘lingua franca’ ninnau hefyd, yn enwedig pan fydd cynifer o bobl Seisnig yn symud i mewn i’r wlad i gymryd mantais o brisoedd rhatach tai.

Nid wyf, o gwbl, yn gwarafun i Saeson, nad ŷnt yn medru’r Gymraeg, ddod i Gymru, ond mae’n rhaid iddynt gyfaddasu â’r Cymry ac nid i’r gwrthwyneb. Unwaith y bydd crynswth beirniadol o bobl na fedrant y Gymraeg, a hynny mewn tref fechan, fe all yn gyflym symud i gymuned i siarad Saesneg yn hytrach na’r Gymraeg.

Byddai dysgu’r Gymraeg dipyn yn llai o ymdrech i ddysgwyr pe gwnaed hi’n iaith dderbyniol yn gyhoeddus. Fe glywais, hyd yn oed, am Saeson a ymdrechodd ddysgu’r Gymraeg, yn achwyn na chânt ddigon o ymarfer, oherwydd, weithian, onid yw pobl yn sicr eich bod yn siarad Cymraeg, fe dybiant nad ydych yn gwneud hynny. Mae angen trawsnewid y cyhoedd dan y camargraff hwnnw yn gadarn yn ôl i’r Gymraeg.

Fy hoff ddyfais ddiweddar i, yw’r bathodynnau ‘Cymraeg’ y gall gweithwyr yn rhywle yng Nghymru eu harddangos i brofi eu bod yn medru’r Gymraeg. Mae hyn yn torri allan y dyfalu lletchwith.

Mae’r newid hwn ymhlŷg â bod yn amyneddgar gyda phobl nad ŷnt yn rhugl. Y duedd naturiol, wrth gwrs, i achub rhywun sy’n cloffi gyda’u Cymraeg yw symud i’r Saesneg yn gyflym, ond mae hyn, mewn gwirionedd yn wrthgynhyrchiol. Sut gallant wella eu Cymraeg fyth ?

Problem arall ynglŷn â chadw’r Gymraeg y tu allan i’r ysgol yw bod rhai rhieni’n ymddangos yn ddrwgdybus ynglŷn â’i gwerth, yn enwedig os nad ydynt yn ei siarad eu hunain. Rhan o hyn yw’r syniad hen-ffasiwn y bydd eu Saesneg yn dioddef os bydd plant yn ceisio ymdopi â iaith arall, ond nid yw hynny wedi ei seilio ar brofiad. Mae’r Saesneg mor gryf ym Mhrydain fel y tuedda plant ddatblygu’n ddwyieithwyr rhugl – gyda’r fantais o ddwy iaith, dwy gelfyddyd a dwy farchnad gwaith. Mae plant Ewrop yn siarad llawer iaith heb unrhyw drafferth. ‘Does yna’r un rheswm na ddylai hyn fod yn berthnasol i Brydain.

Mae’r Bwrdd Addysg Gymraeg yn awr wedi ei ddisodli i wneud lle i Gomisiynydd Newydd y Senedd. ‘Dyw’r Senedd ddim yn nodedig am ei hochr greadigol ac ‘rwyf i’n ofni fod ei chynllun strategol am yr iaith, sydd i’w gyhoeddi eleni, mor ddiffygiol a diddychymyg â’i pholisiau eraill. Felly ‘rwy’n gobeithio y bydd y Senedd yn ymroi i feddwl yn weithredol ac ar lefel leol. Maent yn tueddu canolbwyntio ar yr agwedd swyddogol – cael biliau nwy a ffurflenni Treth Cyngor yn y Gymraeg, ac wrth gwrs, pethau tebyg.

‘Rwyf yn gobeithio y byddant yn meddwl y tu allan i fiwrocratiaeth gan eu bod wedi ymgymryd â’r cyfrioldeb o feithrin ein hiaith. Gobeithiaf am ragor o syniadau fel y bathodynnau Cymreig oren. Mae’n syniad mor syml, ond mae’n ymwneud â hybu gweithredol, bywyd bob dydd a synnwyr cymunedol. Popeth yn wir, y dylai polisi iaith fod.

Os yw mynd o amgylch yn siarad Cymraeg yn gyhoeddus yn peri i rai pobl fod yn anghysurus, boed hi felly. Ni ddylem adael i iaith canrifoedd ddarfod i arbed nifer bach o ysbeidiau anodd. Dydd Gŵyl Dewi Sant Hapus – Happy St David’s Day.

Confused? Don’t speak Welsh? Try this one.

Content from our partners
The promise of prevention
How Labour hopes to make the UK a leader in green energy
Is now the time to rethink health and care for older people? With Age UK

Select and enter your email address Your weekly guide to the best writing on ideas, politics, books and culture every Saturday. The best way to sign up for The Saturday Read is via saturdayread.substack.com The New Statesman's quick and essential guide to the news and politics of the day. The best way to sign up for Morning Call is via morningcall.substack.com Our Thursday ideas newsletter, delving into philosophy, criticism, and intellectual history. The best way to sign up for The Salvo is via thesalvo.substack.com Stay up to date with NS events, subscription offers & updates. Weekly analysis of the shift to a new economy from the New Statesman's Spotlight on Policy team. The best way to sign up for The Green Transition is via spotlightonpolicy.substack.com
  • Administration / Office
  • Arts and Culture
  • Board Member
  • Business / Corporate Services
  • Client / Customer Services
  • Communications
  • Construction, Works, Engineering
  • Education, Curriculum and Teaching
  • Environment, Conservation and NRM
  • Facility / Grounds Management and Maintenance
  • Finance Management
  • Health - Medical and Nursing Management
  • HR, Training and Organisational Development
  • Information and Communications Technology
  • Information Services, Statistics, Records, Archives
  • Infrastructure Management - Transport, Utilities
  • Legal Officers and Practitioners
  • Librarians and Library Management
  • Management
  • Marketing
  • OH&S, Risk Management
  • Operations Management
  • Planning, Policy, Strategy
  • Printing, Design, Publishing, Web
  • Projects, Programs and Advisors
  • Property, Assets and Fleet Management
  • Public Relations and Media
  • Purchasing and Procurement
  • Quality Management
  • Science and Technical Research and Development
  • Security and Law Enforcement
  • Service Delivery
  • Sport and Recreation
  • Travel, Accommodation, Tourism
  • Wellbeing, Community / Social Services
Visit our privacy Policy for more information about our services, how New Statesman Media Group may use, process and share your personal data, including information on your rights in respect of your personal data and how you can unsubscribe from future marketing communications.
THANK YOU